ชวนคุณกลับมามองคุณค่าของตนเองผ่าน self-concept

จริงๆเเล้วตัวตนของเราเป็นแบบไหนกัน ? ถ้าไม่นับรวมร่างกายซึ่งเป็นสิ่งรูปธรรมเเละจับต้องได้ เเล้วอะไรกันเเน่ที่บอกว่า “เราเป็นเรา”

ในทางจิตวิทยามีคำศัพทย์ที่ใช้อธิบายสิ่งที่กล่าวมาข้างต้นว่า self-concept หรือ อัตมโนทัศน์

อัตมโนทัศน์คือความรู้สึกนึกคิด ความเข้าใจ การรับรู้และทัศนคติของแต่ละบุคคลที่มีต่อตนเองในทุกๆ ด้าน ซึ่งเกิดมาจากเรียนรู้และ ประสบการณ์ที่บุคคลได้มีปฏิสัมพันธ์กับบุคคลอื่นและสิ่งแวดล้อม โดยส่งผลต่อบุคคลิกภาพ และพฤติกกรมที่เป็นไปได้ในอนาคต

หนึ่งในนักจิตวิทยาที่พยายามอธิบาย self-concept คือ Dr. Bruce A. Bracken เขาเสนอแนวคิดเกี่ยวกับโครงสร้างของ self-concept ว่ามันประกอบด้วยมิติ 6 ด้านดังนี้

1) คุณลักษณะด้านสังคม (Social)

หมายถึง การประเมินตนเองเมื่อมีปฏิสัมพันธ์กับบุคคลอื่นๆ เช่น การมีเพื่อนสนิทสักคนก็มากพอที่จะมีให้คุณมีมิติ social ที่สูงได้

2) คุณลักษณะด้านความสามารถ (Competence)

หมายถึง การประเมินตนเองเกี่ยวกับทักษะความสนใจในกิจกรรมต่างๆที่เกี่ยวข้องกับความสามารถในขอบเขตของตน เช่น คุณเป็นครูคณิตศาสตร์ที่ได้รับรางวัลครูดีเด่น

3) คุณลักษณะด้านความรู้สึก (Affect)

หมายถึง การประเมินตนเองเกี่ยวกับการแสดงพฤติกรรมของตนเองที่มีผลกระทบต่อความรู้สึก เช่น คุณเป็นคนเข้าใจสภาวะทางอารมณ์ของตัวเองได้ดี คุณไม่โทษตัวเองกับเรื่องผิดพลาดในอดีตจนเกินเหตุ

4) คุณลักษณะด้านวิชาการ (Academic)

หมายถึง การประเมินตนเองเกี่ยวกับความสามารถ ความสนใจ ความสำเร็จในการเรียนรวม ทั้งประสบการณ์อื่นๆที่เกี่ยวกับวิชาการ เช่น คุณเป็นนักเรียน เอช้วน

5) คุณลักษณะด้านครอบครัว (Family)

หมายถึง การประเมินตนเองเกี่ยวกับการมีปฏิสัมพันธ์กับผู้ปกครองและสมาชิกในครอบครัวว่ามีความใกล้ชิดหรือห่างเหินจากครอบครัว เช่น คุณเป็นลูกที่น่ารักของพ่อเเม่ เป็นแบบอย่างที่ดีให้กับน้องคนเล็ก

6) คุณลักษณะด้านร่างกาย (Physical)

หมายถึง การประเมินตนเอง เกี่ยวกับลักษณะร่างกาย สุขภาพว่าเป็นอย่างไร และมีเสน่ห์ดึงดูดหรือไม่เมื่อเปรียบเทียบกับคน อื่น หรือการรับรู้ว่าคนอื่นมองตนเองอย่างไร เช่น คุณคิดว่าคุณหล่อมากพอสมควร

ซึ่งมิติทั้ง 6 ด้านจะถูกให้คุณค่าไม่เท่ากันในเเต่ละคน ขึ้นอยู่กับบริบท เเละสิ่งที่บุคคลนั้นให้ความสำคัญ เช่น A เป็นนักบาสประจำจังหวัด มิติของ Physical กับ competence ของ A อาจจะสูงเมื่อเทียบกับมิติด้านอื่นๆ ของเขา ดังนั้น หากใครที่กำลังรู้สึกว่าตนเองไม่มีคุณค่า ให้ลองใช้ model self-concept นี้ในการพิจารณาตัวตนของคุณใหม่ เพราะอาจมีหลายมิติที่คุณลืมคำนึงถึงเเละมีคุณค่าไม่น้อยไปกว่ามิติอื่นๆ